Επιστροφή «στις ίδιες παλιές συνταγές» για την Ευρώπη βλέπει ο μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Sapienza της Ρώμης (IT) και επιστημονικός συνεργάτης στο Levy Economics Institute του Bard College (ΗΠΑ) δρ Francesco Zezza, μιλώντας στην ΑΥΓΗ της Κυριακής. Ο ίδιος βρέθηκε τις προηγούμενες ημέρες στην Αθήνα για να παρευρεθεί στο διήμερο workshop με θέμα το νέο δημοσιονομικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που διοργάνωσε (7-8 Ιουνίου) το Ινστιτούτο «Νίκος Πουλαντζάς» με την υποστήριξη του Euromemo Group.
Σημείωσε πως «οι προοπτικές δεν είναι καλές» όσον αφορά το αναθεωρημένο πλαίσιο, στηλιτεύοντας το γεγονός ότι «η ιδεολογία στην οποία στηρίζεται η πρόταση είναι συνεπής με τους υφιστάμενους κανόνες: Οι δημόσιες δαπάνες και το δημόσιο χρέος αντιμετωπίζονται ως κόστος και υποχρέωση αντίστοιχα που πρέπει να περιοριστούν και όχι ως εργαλεία για την προώθηση της ανάπτυξης». Παράλληλα, επισήμανε ότι «η πανδημία έκανε πολλούς να πιστέψουν ότι επρόκειτο να έρθει μια μακροχρόνια αλλαγή - με τη μορφή του Ταμείου Ανάκαμψης. Ωστόσο, το όνειρο κράτησε μόνο ένα βράδυ», ενώ πρόσθεσε με νόημα πως οι προκλήσεις που έρχονται φαίνονται πιο δύσκολες από ποτέ!
Τι αλλαγές θα προκαλέσει η επιστροφή των δημοσιονομικών κανόνων, ειδικά όταν αναμένεται να αναθεωρηθεί το Πρόγραμμα Σταθερότητας;
Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω ευχαριστώντας σας γι’ αυτήν την ευκαιρία, εύχομαι μόνο οι απαντήσεις μου να μην ακούγονται πολύ απαισιόδοξες!
Οσον αφορά την ερώτησή σας, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς θα μοιάζει το αναθεωρημένο πλαίσιο. Ωστόσο, οι προοπτικές δεν είναι καλές. Η ιδεολογία στην οποία στηρίζεται η πρόταση είναι συνεπής με τους υφιστάμενους κανόνες: Οι δημόσιες δαπάνες και το δημόσιο χρέος αντιμετωπίζονται ως κόστος και υποχρέωση αντίστοιχα που πρέπει να περιοριστούν και όχι ως εργαλεία για την προώθηση της ανάπτυξης. Υπάρχει, επίσης, μια μεγαλύτερη αποπολιτικοποίηση της οικονομικής πολιτικής, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει αυτή τη στιγμή στα κράτη-μέλη μια πορεία μείωσης του χρέους και να ζητά να ενταθεί ο ρόλος των ανεξάρτητων δημοσιονομικών θεσμών σε σχέση με την εποπτεία της τήρησης του σχεδίου από τις εθνικές κυβερνήσεις. Σε τεχνικό επίπεδο, η ανάλυση βιωσιμότητας χρέους γύρω από την οποία περιστρέφεται η νέα πρόταση είναι πολύ πιο πολιτική από ό,τι φαίνεται, καθώς εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις υποθέσεις πίσω από τις προβλέψεις για τη μελλοντική πορεία των επιτοκίων, του πληθωρισμού κ.λπ. και του οικονομετρικού μοντέλου που έχει υιοθετηθεί, παραπέμποντας ακόμη σε αυτό που η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρούσε «μη παρατηρήσιμους δείκτες που υπόκεινται σε συχνές αναθεωρήσεις», όπως το «παραγωγικό κενό» και το «διαρθρωτικό ισοζύγιο». Συνολικά, ο κίνδυνος επιστροφής σε ένα προκυκλικό περιβάλλον είναι υψηλός.
Πιστεύετε ότι η Επιτροπή έχει κάνει αλλαγές σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια προκειμένου να αντιμετωπίσει πιθανές κρίσεις στο μέλλον;
Πρέπει να σημειωθεί ότι η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άρχισε να αναθεωρεί το υφιστάμενο πλαίσιο ακριβώς επειδή το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης αποδείχτηκε αναποτελεσματικό για την επίτευξη των στόχων της, καθώς ήταν τόσο πολύπλοκο όσο και δύσκολο στην επιβολή του. Η πανδημία έκανε πολλούς να πιστέψουν ότι επρόκειτο να έρθει μια μακροχρόνια αλλαγή - με τη μορφή του Ταμείου Ανάκαμψης. Ωστόσο, το όνειρο κράτησε μόνο ένα βράδυ, καθώς, όπως φαίνεται, επιστρέφουμε στις ίδιες παλιές συνταγές. Οι προκλήσεις που έρχονται, ωστόσο, φαίνονται πιο δύσκολες από ποτέ. Πώς μπορούμε να καταφέρουμε να μειώσουμε τις εκπομπές άνθρακα και να ψηφιοποιήσουμε την οικονομία, δύο μεταβάσεις που θα έχουν τεράστιο κόστος, εάν οι κυβερνήσεις που το χρειάζονται περισσότερο δεν είναι σε θέση να επενδύσουν και να ακολουθήσουν βιομηχανικές πολιτικές; Και πάλι, ο κίνδυνος να βρεθούμε αντιμέτωποι με ένα επόμενο διεθνές σοκ είναι επί του παρόντος πολύ υψηλός.
Ποια είναι η άποψή σας για την ανάπτυξη και τον πληθωρισμό στην Ευρώπη;
Και πάλι, εξαρτάται από πού πιστεύει κανείς ότι προέρχεται ο πληθωρισμός. Πολλοί οικονομολόγοι, αλλά και η κυρία Λαγκάρντ, έχουν επισημάνει τη ραγδαία αύξηση των κερδών ως έναν από τους λόγους πίσω από την πρόσφατη αύξηση του πληθωρισμού. Αυτό θα μπορούσε να περιοριστεί σε εθνικό επίπεδο μέσω φόρων και ρυθμίσεων, οι οποίοι ωστόσο έρχονται σε αντίθεση με τις πολιτικές ανταγωνισμού της Ε.Ε. Από την πλευρά της αγοράς εργασίας, τόσο η Ιταλία όσο και η Ελλάδα έχουν τα υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης της τελευταίας δεκαετίας, με τα ποσοστά ανεργίας να μειώνονται. Αλλά ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός. Οι περισσότερες από αυτές τις θέσεις εργασίας εκτείνονται σε τομείς χαμηλών αμοιβών και χαμηλής παραγωγικότητας, και επομένως είναι δύσκολο οι πιέσεις για τον πληθωρισμό να προέλθουν από την πλευρά των μισθών. Τέλος, στην τελευταία εαρινή πρόβλεψη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναθεώρησε τις προβλέψεις της προς το χειρότερο, με την αύξηση του πληθωρισμού να υπολογίζεται στο 2,4% έως το 2033, πολύ πάνω από τον στόχο της ΕΚΤ. Αυτό σημαίνει ότι στο άμεσο μέλλον η νομισματική πολιτική θα είναι αυστηρή. Σε συνδυασμό με τον περιοριστικό δημοσιονομικό προσανατολισμό, αυτό πιθανότατα θα μειώσει περαιτέρω τη συνολική ζήτηση και ανάπτυξη.
Στην Ελλάδα γίνεται συζήτηση για την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της οικονομίας. Προς ποια κατεύθυνση πρέπει να κινηθεί μια χώρα σαν την Ελλάδα για να αντεπεξέλθει στις νέες παγκόσμιες προκλήσεις;
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες παρατηρήθηκε η άνοδος του γερμανικού μοντέλου που καθοδηγείται από τις εξαγωγές -βασίζεται στους χαμηλούς μισθούς και στο ενεργειακό κόστος- και το οποίο υιοθετήθηκε αργότερα από τα περισσότερα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Η Ελλάδα προσπάθησε να υιοθετήσει ένα παρόμοιο μοντέλο βασιζόμενη στον τουρισμό, αλλά η έλλειψη επαρκούς ανάπτυξης άλλων βιομηχανιών έχει δείξει ότι οι αυξήσεις της συνολικής ζήτησης που δημιουργείται από τον τουρισμό ικανοποιούνται κυρίως από πρόσθετες εισαγωγές, με οριακά μόνο οφέλη στο ισοζύγιο πληρωμών και επομένως σχετικά με την ικανότητα της χώρας να μειώσει το εξωτερικό της χρέος.
Για την Ευρωπαϊκή Ένωση στο σύνολό της, ωστόσο, το να βασίζεται στις εξαγωγές για τη διατήρηση της ζήτησης και τη δημιουργία θέσεων εργασίας χρειάζεται κάποιος άλλος να είναι καθαρός εισαγωγέας. Οι ΗΠΑ δεν φαίνονται διατεθειμένες να δεχτούν περαιτέρω επιδείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών τους έναντι της Ε.Ε., το ίδιο και η Κίνα. Υπό αυτή την έννοια, η εξισορρόπηση του μοντέλου ανάπτυξης από τους εξαγωγικούς σε εγχώριους τομείς φαίνεται αναπόφευκτη.
